Page 14 - Smrt u Dubrovniku

BALKAN Mark Mazover

„Planine su bile prve“, Fernan Brodel

više nego igdje drugdje u Evropi, sa izuzetkom
Tokom miliona godina, igra Zemljinih tektonskih ploča Španije i Malte; umiranje od žeđi zabilježeno je među
dovela je do uzdizanja jedne serije planinskih lanaca stanovništvom Crne Gore i vrlo nedavno, 1917. godine.
u Mediteranu, duž geološke granice Evrope i Afrike.
Na sjeveru kiše padaju obilato, obradive zemlje ima u Zbog planina je tako izrazit i nagao kontrast
izobilju. Na jugu je druga priča: dobre obradive zemlje između Mediterana i tih sjevernih i istočnih
ima sve manje, kiše rjeđe padaju, teren je u većoj mjeri klimatskih zona; to je poznato svakom ko se
razlomljen. Za razliku od planinskih lanaca koji čuvaju popeo drumom od Kotora do Cetinja. „Klima se
„vrat“ Iberijskog i Apeninskog poluostrva, balkanski najednom izmenila“ – pisao je jedan putnik.
planinski lanci nisu brana od invazija, nego ostavljaju
ovaj region otvorenim za lak ulaz i napad sa sjevera
i istoka. Međutim, tako su neregularno formirani da Daleko od toga da su ostajali ukorijenjeni vječito
veoma ometaju kretanje iz jedne doline u drugu. Često u isti komad zemlje, muškarci i žene sa sela često
je lakše komunicirati sa oblastima izvan ovog poluostrva su kretali u migracije iznenađujući jedni druge, da
nego sa raznim njegovim sastavnim djelovima, tako da bi napasali stoku, ili potražili sezonsko zaposlenje
je Dubrovnik, na primjer, imao tokom većeg dijela svoje kao posluga u kafanama ili kao graditelji drumova,
istorije bliže veze sa Venecijom nego sa Beogradom. Na kamenoresci, drvodjelje. Cijela sela umjela su da se
ovaj način su planine učinile trgovinu unutar regiona premjeste, reagujući na političke, prirodno – okolinske
skupljom i komplikovale proces političke unifikacije. ili ekonomske promjene – izmjena državnih granica,
Dejstvo planina se osjeća svuda, od neba do mora. prirodne katastrofe (kao što je suša) ili nagle fluktuacije
Takozvane „kišne sjenke“ uskraćuju velikom dijelu ovog u cijeni nekih njihovih proizvoda bili su dovoljni da ih
poluostrva vlagu koja je normalno prisutna u evropskoj pokrenu na masovnu migraciju. Cijelo selo se pomakne
kontinentalnoj klimi. U mediteranskoj klimatskoj zoni, uzbrdo, na veću nadmorsku visinu, da bi se sklonilo od
vodotokovi presušuju preko ljeta, ostavljajući suve opasnosti koja stiže morem ili drumom; a kad vremena
kanjone i svoja kamenita dna. Rezultat je da su visije postanu bezbjednija, selo se opet spusti niz planinu.
sasušene i izlomljene, tu jedva da ima ikakvih izvora
vode – za ljudski opstanak to je surov ambijent, pogodan „Možda smo siroti, ali smo časni i pošteni“, rekla je u
jedino za one biljke koje su izuzetno otporne na sušu. jednom nedavnom intervjuu jedna starica, Crnogorka,
sumirajuči time relaciju između tegobnog života
„Jedna neobična odlika ovih planina postala je uskoro i kodeksa časti kod seljaka....Seljačka društva su i
bolno primjetna“, zapisao je Artur Evans 1875. godine, službeno i neformalno, regulisala život u terminima
prelazeći pješice hercegovački krš. „Nije bilo vode.“ Evans kolektivne odgovornosti pa i kolektivnih sankcija...
opisuje „prazninu i pustoš... U svakom pravcu prostirale su (str. 186-7)
se niske planine, najobičnije hrpe raspuknutih krečnjačkih
stijena, ogoljene, bez vegetacije... mogle bi se dobro Za razliku od nacionlanih ratova, građanski
uporediti sa okamenjenim glečerom, ili sa površinom ratovi ne ujedinjuju društvo; naprotiv, oni
Mjeseca.“ Tamo gdje ljetnje kiše to dozvoljavaju, ipak pogoršavaju razdore koji su dotad bili latentni,
rastu planinske šume – bukve, hrasta, pitomog kestena – a štaviše oni se vode u uslovima totalnog sloma
to je svjedočanstvo da tokom godine ipak neprekidno i raspada društvenih i državnih institucija.
protiče nekakva voda. Pa ipak, na Balkanu ima suša (str. 190) 14